Η παρούσα κατάσταση του Ρωσικού Φυσικού Αερίου που χρησιμοποιεί η Δυτική Ευρώπη βρίσκεται σε οξεία κρίση. Η κρίση αυτή καίτοι οξεία δεν θα είναι βραχυχρόνιος. Η πολυπαραμετρικότητα της κρίσης αυτής κινδυνεύει να την καταστήσει ενδημική.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι κύριος παράγων για την διένεξη του αερίου είναι η πολιτική έριδα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Η Ρωσία θεωρεί ότι η Ουκρανία σχεδόν δεν είναι κράτος αλλά ένα κράμα Ρωσικών και άλλων πληθυσμών και ότι η κυβέρνηση της και η κυβερνώσα ελίτ δεν είναι ούτε αξιόπιστες ούτε ισχυρές, πράγμα το οποίο δεν είναι και απολύτως ανακριβές.
Όμως αν αφήσουμε τις πολιτικές διαφορές που εξάλλου είναι σχεδόν οι μόνες που αναλύονται κατά κόρον από τον Τύπο και τους ειδικούς, υπάρχουν μεγάλες οικονομικές διαφορές και τεχνικά προβλήματα τα οποία θα απασχολήσουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη για μακρύ χρονικό διάστημα.
Το πρώτο και μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η τιμή του αερίου. Η τιμή του αερίου ορίζεται από τα λεγόμενα Long Term Sales and purchase agreements γιατί, όπως ανακάλυψε πρόσφατα η ΔΕΠΑ η αγορά αερίου spot είναι μικρή. Η τιμή αυτή που για τη Δύση είναι περί τα 450 ευρώ για 1.000 κυβικά μέτρα είναι συνάρτηση διαφόρων μέσων όρων τιμών πετρελαίου. Στην μέχρι πρόσφατα ανερχόμενη αγορά πετρελαίου το αέριο ακολουθούσε με κάποια χρονική υστέρηση και τα οικονομικά της Ρωσίας τα οποία βασίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις εξαγωγές υδρογονανθράκων και άλλων πρώτων υλών πήγαιναν πολύ καλά. Με την επελθούσα οικονομική κρίση οι τιμές των αγαθών αυτών κατακρημνίσθηκαν με αποτέλεσμα η Ρωσία να χάσει πολύ σημαντικό μέρος του εξαγωγικού της εισοδήματος. Για να γίνει περισσότερο αντιληπτό αρκεί να πούμε ότι οι εξαγωγές αυτές της Ρωσίας ήσαν της τάξεως των πολλών τρισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως και υπέστησαν μείωση της τάξης του 50%.
Καθίσταται λοιπόν προφανές ότι η Ρωσία βλέπει το αναπτυξιακό της πρόγραμμα να συρρικνώνεται, το βιοτικό της επίπεδο να πέφτει και συναντά δυσκολία στην εξεύρεση κονδυλίων πολιτικού κύρους Μεγάλης Δυνάμεως όπως κονδύλια εξοπλισμών και κονδύλια διαστημικών προγραμμάτων.
Από την άλλη πλευρά η Ουκρανία είδε μια υποτίμηση του νομίσματος της κατά 50%, την είσοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στα οικονομικά της χώρας και το βιοτικό της επίπεδο που μόλις είχε αρχίσει να ανεβαίνει να ξαναπέφτει σε τριτοκοσμικά επίπεδα.
Σε αυτό το οικονομικό περιβάλλον το γεγονός ότι η Ουκρανία πλήρωνε το αέριο 180 ευρώ τα 1.000 κυβικά έναντι της υπολοίπου Ευρώπης που πληρώνει 450 ευρώ τα 1.000 κυβικά δεν επρόκειτο να ισχύσει επί μακρόν.
Οι Ρώσοι ζήτησαν να πληρωθούν ευρωπαϊκές τιμές για το αέριο. Ζήτησαν και κάτι ακόμη. Να πληρωθούν για το αποθηκευμένο στην Ουκρανία αέριο.
Το αποθηκευμένο αέριο αξίας της τάξεως των 2 δισεκατομμυρίων ευρώ αποθηκεύετο στην Ουκρανία για να εξασφαλίσει την σταθερότητα του συστήματος και κατά παράδοση επληρώνετο όταν είτε έρεε προς την Ευρώπη είτε προς την Ουκρανία που ήταν και το συνηθέστερο. Το αποθηκευμένο αέριο ήταν η μόνη εγγύηση που είχε η Ουκρανία ότι δεν θα παγώσει το χειμώνα και η χώρα δεν μπορούσε να αποφύγει την πληρωμή.
Η Ρωσία με τον βαρύ και άκομψο τρόπο που διεκδικεί το συμφέρον της ζήτησε να το πληρωθεί άμεσα. Παρόλο ότι βρίσκεται εν δικαίω, η απαίτηση αυτή της αυθημερόν πληρωμής ή διακοπή, παραπέμπει στη λογική του «Έμπορου της Βενετίας» του Σαίξπηρ, όταν μάλιστα αυτό ζητείται από μια καταρεύσασα οικονομικά, όμορη χώρα, η οποία μάλιστα επιτρέπει μέσω των αγωγών που διέρχονται από το έδαφος της τις ρωσικές εξαγωγές προς την Ευρώπη.
Σαν να μην ήταν αρκετές αυτές οι επιπλοκές η Ουκρανία φρόντισε να προσθέσει τις δικές της. Η συνεχής προστριβή μεταξύ του Προέδρου Γιουσένκο και της Πρωθυπουργού Τιμοσένκο, που ο καθένας οδηγείται από τα οικονομικά συμφέροντα των δικών του ομάδων, για να μην επεκτείνουμε το θέμα και στους Ουκρανούς ολιγάρχες και την αντιπολίτευση, έχει σαν αποτέλεσμα η χώρα να μην έχει ενιαίο διαπραγματευτικό πρόσωπο όταν μάλιστα διαπραγματεύεται επίσης με τον Πρόεδρο της Ρωσίας Μεντβεντεφ και τον Πρωθυπουργό Πούτιν που έχουν και αυτοί μεταξύ τους ένα υφέρποντα ανταγωνισμό.
Η Ουκρανία όμως εδώ και αρκετά χρόνια πράττει και το απαράδεκτο. Κλέβει αέριο. Αυτό έχει γίνει αντικείμενο πολλών προστριβών μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας και βέβαια οι Ουκρανοί ολιγάρχες που ωφελούνται από αυτό δεν είναι εύκολο να υπακούσουν στις εντολές μιας διαιρεμένης κεντρικής κυβέρνησης που κάνει τα στραβά μάτια όταν ο κλέπτων είναι και ημέτερος.
Η θλιβερότερη όμως εικόνα εμφανίσθηκε από πλευράς καταναλωτών δηλαδή της δικής μας Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάθε ένα ευρωπαϊκό κράτος είχε μέχρι στιγμής συνδιαλλαγή μόνο του με την Ρωσία, μάλιστα πολλές φορές με περισσότερες από μία εταιρείες ανά κράτος. Πρώτη η κυρία Μέρκελ έδειξε πόσο λίγο ευρωπαία είναι στα ενεργειακά θέματα ακολουθώντας την γραμμή του καγκελάριου Σρέντερ, νυν Προέδρου του Ρωσογερμανικού υποθαλάσσιου αγωγού της Βαλτικής που θα είναι έτοιμος το 2011. Το ντουέτο συνεχίστηκε μεταξύ Gasprom και Gaz de France, τα δε νότια ευρωπαϊκά κράτη δέχθηκαν τη ρωσική διαβεβαίωση ότι ο αγωγός South stream που θα λειτουργήσει το 2012 θα λύσει όλα τα σημερινά προβλήματα.
Η αποσύνθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης φάνηκε αρκετά όταν το μόνο που μπορούσε να συστήσει ο κ. Μπαρόζο στα κράτη-μέλη είναι να πάνε την Ρωσία και την Ουκρανία στο Δικαστήριο, όπως κάθε αδύναμο κρατίδιο που όταν ισχυρότεροι πατήσουν τα συμφέροντά του κόπτεται για την διεθνή έννομη τάξη.
Φτάσαμε στο σημείο να μας συστήνουν οι Ρώσοι να σχηματίσουμε μια κοινοπραξία καταναλωτών ώστε να διαπραγματευτούμε μαζί τους και η Ευρώπη, που ουσιαστικά έχει και την αγοραστική δύναμη, να καλείται από την Μόσχα να μεταβεί εκεί για να συστήσει το πώς θα αγοράσει αέριο εις το μέλλον. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα των ετερόκλητων ευρωπαϊκών αντιπροσωπειών υπό τη δύσμοιρη Τσέχικη Προεδρία είναι τουλάχιστον απογοητευτικά και απογοητευτικότερη είναι η εικόνα μιας ασυντόνιστης και παράφωνης Ευρώπης χωρίς ηγεσία ν’ αδυνατεί να διαπραγματευτεί δυναμικά και από θέσης ισχύος αγοραστού με τους Ρώσους οι οποίοι αν δεν πουλήσουν το αέριο τους στους αμέσως προσεχείς μήνες θα έχουν μεγαλύτερο πρόβλημα από την Ευρώπη, οι οποίοι όμως έχουν την δυνατότητα, διότι είναι κράτος ισχύος και όχι κράτος δικαίου, να επιβάλλουν τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους στο εσωτερικό της χώρας των.
Συζητήθηκε ότι οι Αμερικάνοι είναι πίσω από τον Γιουσένκο ώστε να δυσκολευτεί η Ευρώπη και να κατανοήσει την ανάγκη απεξάρτησης από το Ρωσικό Αέριο. Δεν νομίζω, και μάλιστα στο στάδιο μεταβίβασης της ηγεσίας στις Η.Π.Α., ότι χρειάζεται ο σαδιστής αμερικάνος που επιχειρεί να παγώσει την Ευρώπη όταν η Ευρώπη το καταφέρνει αυτό από μόνη της, όταν η Ρωσία μας κατακερματίζει προσφέροντας στον καθένα τον Ρωσογερμανικό Αγωγό, τον Ρωσοελληνικό Αγωγό, τον Ρωσοβουλγαρικό Αγωγό και ούτω καθ’ εξής.
Σαν να μην έφταναν τα ανωτέρω η Ευρώπη έφτασε στο Ναδίρ της διαπραγματευτικής της δυνατότητας με το τεχνικό αέριο.
Το τεχνικό αέριο είναι το αέριο εκείνο που χρειάζεται για να γεμίσει το δίκτυο αγωγών στην απαιτούμενη πίεση πριν αρχίσει το αέριο να ρέει προς την κατανάλωση. Το αέριο αυτό έφυγε από το δίκτυο διότι το κατανάλωσαν οι Ουκρανοί. Η ποσότητα του αερίου αυτού είναι πολύ σημαντική λαμβανομένου του μήκους των αγωγών και αντιπροσωπεύει στο σύνολό του μια αξία της τάξεως εκατοντάδας εκατομμυρίου ευρώ.
Το αέριο αυτό μέχρι τώρα το παρείχε η Ρωσία δωρεάν. Τώρα πρέπει να το πληρώσει η Ουκρανία η οποία αδυνατεί. Η Ρωσία ζήτησε και επέβαλε το αέριο αυτό να πληρωθεί από Consortium ευρωπαϊκών εταιρειών προς το παρόν, το οποίο Consortium στο μέλλον θα διαπραγματευθεί επί του θέματος με την Ουκρανία. Το πώς θα ρυθμισθεί το διμερές θέμα τιμής αέριου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας δεν ενδιαφέρει την παρούσα διάλεξη.
Όμως αφού ρυθμισθούν τα επί του παρόντος θέματα αερίου το ερώτημα παραμένει. Πόσο αξιόπιστη είναι η Ρωσία ως βασικός προμηθευτής της Ευρώπης σε αέριο.
Τρία πράγματα είναι βέβαια:
Ι. Στην επόμενη δεκαετία μόνο η Ευρώπη είναι ο μεγάλος και αξιόπιστος αγοραστής μαζικών ποσοτήτων ρωσικού αερίου
ΙΙ. Η Ευρώπη πρέπει να εισάγει όλο και περισσότερο αέριο από το εξωτερικό γιατί οι πηγές της που βρίσκονται κυρίως στη Βόρειο Θάλασσα εξαντλούνται. Οι ανάγκες της, της τάξεως του μισού τρισεκατομμυρίου κυβικών μέτρων ετησίως και το 50% θα εισάγεται το 2010 και το 75% θα εισάγεται το 2020.
ΙΙΙ. Νέες πηγές αερίου είναι δύσκολο να βρεθούν και τα προγράμματα εξευρέσεως νέων πηγών αερίου θα είναι πλέον δαπανηρότατες.
Κι αν ακόμη παραβλεφθεί ο σκαιός τρόπος με τον οποίο πλέον η Gazprom, ουσιαστικά δηλαδή η Ρωσική Κυβέρνηση συναλλάσσεται, το ερώτημα παραμένει. Είναι σε θέση η Ρωσία να παράσχει αέριο στην Ευρώπη στις συνεχούς αυξανόμενες ποσότητες που η Ευρώπη έχει ανάγκη και σε εύλογο τίμημα και συνεχή απρόσκοπτη ροή;
Η απάντηση είναι ΟΧΙ.
Σε ό,τι αφορά την παραγωγή η Ρωσία εφέτος έφτασε στο όριο της. Δεν μπορεί να παράγει περισσότερο αέριο. Ακόμη σοβαρότερο από αυτό είναι το γεγονός ότι το όλο σύστημα εξαγωγής και μεταφοράς αερίου είναι παλαιό και υπό κατάρρευση σε αρκετά σημεία. Απαιτείται επένδυση της τάξεως των δύο τρισεκατομμυρίων ευρώ την επόμενη δεκαετία για να κρατηθεί το σύστημα σε κατάσταση να συνεχίσει να παρέχει τις απαιτούμενες ποσότητες.
Το ίδιο ισχύει και για τις κεντροασιατικές χώρες, κυρίως το Τουρκμενιστάν, από το οποίο η Ρωσία αγοράζει σημαντικές ποσότητες τις οποίες μεταπωλεί στη Δύση.
Η Ρωσία, προς μεγάλη απογοήτευση της Ευρώπης, δεν επενδύει στην παρούσα συγκυρία τα απαιτούμενα ποσά για την συντήρηση του συστήματος. Η Gazprom, αυτό το κράτος που υποδύεται την Εταιρεία αγοράζει εφημερίδες, αγοράζει τηλεοπτικούς σταθμούς, ποδοσφαιρικές ομάδες, ακίνητα, αλλά επενδύει λίγα στη συντήρηση του συστήματος.
Έτσι βρισκόμαστε στο διπλό αδιέξοδο: δεν επενδύονται αρκετά χρήματα για την ανακάλυψη νέων πηγών αερίου για να τροφοδοτείται η Ευρώπη και δεν διατηρείται το σύστημα σε κατάσταση ώστε να μπορέσει να συνεχίσει απρόσκοπτα την τροφοδοσία της Ευρώπης με τις παρούσες ποσότητες.
Η κατάσταση αυτή θα χειροτερέψει όταν οι τιμές αερίου πέσουν ακόμα περισσότερο σαν συνέπεια της γενικότερης πτώσης των τιμών υδρογονανθράκων που συνδέεται βέβαια με την οικονομική κρίση που οι ειδικοί μας λένε ότι θα κρατήσει και το 2010. Η Ρωσία προσπαθεί τώρα να φτιάξει αυτό στο οποίο αρνήθηκε να συμμετάσχει στο πετρέλαιο. Καρτέλ Φυσικού Αερίου. Επηρεάζει στο Φυσικό Αέριο αρκετές χώρες και βρίσκεται σε συνεννόηση με αρκετές αραβικές και ασιατικές χώρες για τη δημιουργία αυτού του Καρτέλ. Αυτά για να κρατήσει ψηλά την τιμή του αερίου.
Για να καλύψει τις οικονομικές ανάγκες της σε συντήρηση του υπάρχοντος συστήματος προβλέπει στη δημιουργία κονσόρτσιουμ καταναλωτών της Ευρώπης το οποίο κατόπιν θα αναγκαστεί να πληρώσει μέρος ή το σύνολο όλων των αναγκών συντήρησης του συστήματος. Είναι μια γνήσια μορφή πρωτοκαπιταλισμού όπου ο εξαρτημένος χρήστης υποχρεώνεται να πληρώσει όχι μόνο την επιχειρησιακή τιμή αλλά και το κόστος ύπαρξης του συστήματος το οποίο έχει ανάγκη, χωρίς ο ιδιοκτήτης του συστήματος να έχει άλλη φροντίδα παρά την είσπραξη των αναγκαίων ποσών.
Είναι προφανές ότι μια τέτοια κατάσταση δεν μπορεί να κρατήσει έπ’ άπειρον. Θα κρατήσει κατ’ ανάγκη την επόμενη δεκαετία διότι νωρίτερα δεν είναι δυνατόν να γίνει τίποτα ούτε από πλευράς καταναλωτών ούτε από πλευράς παραγωγών για αντικατάσταση είτε προμηθευτή είτε πελάτη.
Μέχρι τότε μπορεί και πρέπει να γίνουν ορισμένες κινήσεις χωρίς να αναφερθούμε σε άλλες πηγές ενέργειας που είναι απαραίτητες αλλά δεν είναι της παρούσας.
Η Ευρώπη και ιδιαίτερα η Ελλάδα πρέπει να αυξήσουν τους χώρους αποθήκευσης αερίου γιατί η Ρεβιθούσα που αποθηκεύει υγροποιημένο αέριο δεν αρκεί. Δεν θα κουρασθώ να επαναλαμβάνω ότι το άδειο κοίτασμα του Νότιου Πρίνου είναι ο ιδεώδης χώρος αποθήκευσης σημαντικής ποσότητας αερίου που είναι απαραίτητο να μπορεί να τροφοδοτήσει τη χώρα μας ανά τρίμηνο.
Η Ευρώπη και ιδιαίτερα η χώρα μας έχει κάθε συμφέρον να έρθει σε επαφή με το Ιράν για αγορά ποσοτήτων αερίου και διέλευση αυτού μέσω αγωγού Τουρκίας – Ελλάδος – Ιταλίας – Δυτικής Ευρώπης.
Το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν είναι δυσάρεστο στη Δύση, αλλά και οι άλλες χώρες από τις οποίες προμηθευόμεθα πετρέλαιο και αέριο δεν είναι υποδείγματα κοινοβουλευτικών δημοκρατιών.
Οι κύριες όμως νέες πηγές τροφοδοσίας της Ευρώπης πρέπει να έρθουν από την Κεντρική Αφρική και την Αραβική Χερσόνησο και συγκεκριμένα το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία. Η διαδρομή Κατάρ – Σαουδική Αραβία – Αίγυπτος – Ελλάς – Ιταλία δεν είναι μεγαλύτερη από τη διαδρομή Τουρκμενιστάν – Καζακστάν – Ρωσία – Ουκρανία – Πολωνία – Γερμανία – που λειτουργεί σήμερα.
Λύσεις υπάρχουν.
Η Ρωσία αποδεικνύει καθημερινά ότι προστατεύει τα συμφέροντα της χωρίς να διστάζει μπροστά σε κανένα. Μένει να φανεί αν και η Ευρώπη είναι σε θέση να σταματήσει την ενεργειακή της αποσύνθεση και να οργανώσει τους πόρους της οικονομικούς, τεχνολογικούς και ανθρώπινους που αναμφισβήτητα έχει και υπερέχει για να καλύψει τα ενεργειακά της συμφέροντα.
